बाजारात हलचल – डेरिव्हेटिव्ह व्यवहारात ₹1.05 लाख कोटींचे नुकसान.
भारतीय गुंतवणूक बाजारातील नियामक संस्था SEBI (भारतीय सिक्युरिटीज आणि एक्स्चेंज बोर्ड) यांनी अमेरिकन हाय-फ्रीक्वेन्सी ट्रेडिंग फर्म ‘Jane Street’ च्या व्यवहारांची चौकशी सुरू केली आहे. या तपासाची पार्श्वभूमी म्हणजे रिटेल गुंतवणूकदारांनी FY25 (2024–25) मध्ये डेरिव्हेटिव्हज ट्रेडिंगमध्ये ₹1.05 लाख कोटींचा तोटा पत्करलेला आहे.
Jane Street म्हणजे काय.?
‘Jane Street’ ही अमेरिका स्थित एक क्वांटिटेटिव्ह ट्रेडिंग कंपनी असून ती संपूर्ण जगभरातील शेअर बाजारांमध्ये संगणकीय पद्धतीने उच्च-गतीचे व्यवहार करते. आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स आणि अल्गोरिदमवर आधारित व्यवहार करून ही कंपनी बाजारात नफे मिळवते.
SEBI चा संशय – बाजारात गैरप्रभाव.?
SEBI च्या प्राथमिक निरीक्षणांनुसार Jane Street आणि अशा कंपन्यांनी भारतात
- मोठ्या प्रमाणात ऑप्शन्स व्यवहार केले
- त्यात अचानक किंमत चढ-उतार घडवले,
- ज्यामुळे सामान्य रिटेल गुंतवणूकदारांना फटका बसला.
हे सर्व व्यवहार इतक्या वेगात आणि विशिष्ट पद्धतीने झाले की, बाजारात "गैरमार्गे प्रभाव" (manipulation) झाला असल्याचा संशय आहे.
कोणते आकडे आहेत धक्कादायक.?
- ₹1.05 लाख कोटींचा तोटा (FY25 मध्ये डेरिव्हेटिव्ह व्यवहारांतून)
- यातील बहुतांश गुंतवणूकदार हे सामान्य रिटेल इन्व्हेस्टर्स होते
- सरासरी ७०% रिटेल व्यवहारकांना ऑप्शन्समध्ये नुकसान झाले
SEBI काय करत आहे.?
- Jane Street वर लक्ष केंद्रीत करत, व्यवहाराची बारकाईने तपासणी
- Algo trading, HFT (high-frequency trading) च्या पद्धतींवर बंधने लावण्याची शक्यता
- भारतीय ब्रोकर्सना डेरिव्हेटिव्ह सल्ला देण्यावर नव्या अटी लागू करण्याचा विचार
रिटेल गुंतवणूकदारांसाठी धोक्याची घंटा.?
अनेक रिटेल गुंतवणूकदार वेगाने पैसा मिळवण्याच्या उद्देशाने ऑप्शन्स आणि डेरिव्हेटिव्हजमध्ये गुंततात. परंतु हे बाजार खूपच गुंतागुंतीचे व जोखमीचे असून प्रशिक्षण, माहिती आणि जोखमीचं व्यवस्थापन गरजेचं आहे.
